โรคไต ตัวร้ายที่ไม่ได้มากับความเค็มเพียงอย่างเดียว

“กินเค็มระวังเป็น โรคไต ” ประโยคนี้หลายคนมักใช้เตือนคนที่ชอบรับประทานอาหารรสเค็ม แต่โรคไตไม่ได้เข้าโจมตีแต่ผู้ที่ทานรสเค็มเพียงอย่างเดียวเสียแล้ว เพราะโรคนี้สามารถเกิดจากสาเหตุอื่น ๆ ที่มาจากการใช้ชีวิตประจำวันของเราเองซึ่งส่งผลให้เราเป็นโรคร้ายนี้ได้ด้วยเช่นกัน ดังนั้นเรามาทำความรู้จักโรคนี้กันให้มากขึ้นดีกว่า

ทำความรู้จักโรคไต

อย่างที่เราทราบกันดีอยู่แล้วว่าไตมีหน้าที่กำจัดของเสีย ควบคุมความเป็นกรด-ด่างในกระแสเลือด ควบคุมความสมดุลของเกลือแร่ และควบคุมปริมาณน้ำในร่างกายอีกด้วย ดังนั้นเมื่อไตทำงานผิดปกติ หรือทำงานได้ไม่เต็มประสิทธิภาพ จะทำให้เกิดภาวะเลือดจางและขาดวิตามินได้ โดยโรคร้ายนี้มีอยู่หลายชนิด และที่พบได้บ่อย ได้แก่ กรวยไตอักเสบ ไตอักเสบ นิ่วในไต ไตเรื้อรัง และไตวาย

โรคไต ชื่อคุ้นหูแต่สาเหตุไม่คุ้นตา

โรคนี้อาจมีความเข้าใจผิด ๆ ว่าเลี่ยงทานเค็มเท่ากับเลี่ยงโรคไต ทั้งนี้ในความเป็นจริงแล้วยังมีสาเหตุต่าง ๆ อีกมากมาย โดยสาเหตุของการเกิดโรคนี้ ได้แก่

• จากพันธุกรรม โดยอาจเป็นมาตั้งแต่กำเนิดหรือค่อย ๆ แสดงอาการในภายหลังก็ได้
• เกิดจากโรคอื่นที่มีผลกระทบกับไต เช่น ความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน เป็นต้น
• การทานอาหารรสจัดไม่ใช่เพียงแค่รสเค็ม รวมไปถึงหวานจัด หรือเผ็ดจัดด้วยเช่นกัน 
• ดื่มน้ำน้อยเกินไป
• ไม่ออกกำลังกาย
• มีความเครียด

โซเดียมสูงเสี่ยงไต

โซเดียม คือเกลือแร่ชนิดหนึ่งที่มีเป็นสารอาหารที่มีความจำเป็นต่อร่างกาย แต่หากรับประทานเข้าไปในปริมาณมากอาจจะทำให้เป็นสาเหตุของการเกิดโรคไต เพราะปริมาณโซเดียมที่มากจะทำให้ไตไม่สามารถขับโซเดียมออกไปได้จนเกิดการสะสมไว้ในเลือด เมื่อมีโซเดียมมากไตก็จะยิ่งทำงานหนักผลที่ตามมาคือ ในหน่วยไตจะเกิดความดันสูงขึ้นจนเกิดการรั่วของโปรตีนในปัสสาวะและนำพาไปสู่ภาวะไตเสื่อมในที่สุด พูดมาถึงจุดนี้หลายคนอาจจะพยายามหลีกเลี่ยงอาหารที่มีโซเดียมสูงจำพวกน้ำปลา และเกลือ แต่ในความเป็นจริงแล้วโซเดียมยังอยู่ในอาหารอีกหลายรูปแบบ ได้แก่

• เครื่องปรุงรส เช่น ซอสพริก ซอสมะเขือเทศ น้ำจิ้มสุกี้
• อาหารแปรรูป เช่น เบคอน แฮม ผักกาดดอง ผลไม้กระป๋อง และไข่เค็ม
• อาหารกึ่งสำเร็จรูป 

โรคไต คืออะไร?

โรคไต หรือภาษาอังกฤษเรียกว่า Kidney Diseases คือกลุ่มโรคและอาการที่เกิดจากภาวะไตเสื่อมหรือทำงานได้น้อยลง ส่งผลให้มีความผิดปกติในการกำจัดสารพิษหรือของเสียต่างๆ ออกจากร่างกาย รวมถึงการหลั่งฮอร์โมนหรือการควบคุมน้ำและแร่ธาตุเพื่อรักษาสมดุล

การเสื่อมของไตอาจเกิดจากโรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง ไปจนถึงโรคเรื้อรัง (Chronic Diseases) อื่นๆ ในขณะที่การเป็นโรคไตก็นำไปสู่การเกิดปัญหาสุขภาพอื่นๆ ตามมาอีกมากมาย เช่น โรคกระดูกพรุน เส้นประสาทเสียหาย และภาวะทุพโภชนาการ (Malnutrition)

หากอาการของโรคไตรุนแรงขึ้น ก็อาจจะทำให้ไตเสื่อมจนเกิดภาวะไตวาย และต้องมีการฟอกไตแทนการทำหน้าที่ของไต ซึ่งการฟอกไต (Dialysis) ก็คือกระบวนการกรองและกำจัดของเสียที่อยู่ในเลือดออกไปโดยใช้เครื่องฟอกไต มักจะใช้ในผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังระยะสุดท้าย และแม้ว่าการฟอกไตจะไม่ช่วยรักษาโรคไต แต่ก็ช่วยยืดอายุของผู้ป่วยและรักษาระบบอื่นๆ ของร่างกายเอาไว้ได้

รู้ไหมว่าไตสำคัญ และไม่ได้มีหน้าที่แค่กรองของเสีย

ก่อนจะรู้จักโรคเกี่ยวกับความผิดปกติของไต มาทำความเข้าใจกันก่อนว่าไตสำคัญกับร่างกายของมนุษย์ขนาดไหน

• ไตเป็นอวัยวะขนาดเท่ากำปั้น รูปทรงคล้ายเมล็ดถั่วเหลือง มี 2 ข้างอยู่บริเวณกระดูกสันหลังระดับเอวข้างละ 1 อัน
  
• ไตทำหน้าที่เป็นเครื่องกรองของเสียในร่างกายมนุษย์ โดยจะดึงสารที่จำเป็นต่อร่างกายกลับเข้าสู่กระแสเลือด และขับของเสียที่ร่างกายไม่ต้องการหรือมีมากเกินความจำเป็นออกไปกับปัสสาวะ
  
• ไตรับหน้าที่รักษาระดับ pH, เกลือแร่, และโพแทสเซียมในร่างกายของเรา
  
• ไตผลิตฮอร์โมนชื่อ Aldosterone ที่ทำหน้าที่รักษาระดับความดันโลหิต และฮอร์โมน Erythropoietin ที่กระตุ้นการสร้างเซลล์เม็ดเลือดแดง
  
• ไตทำหน้าที่เปลี่ยนวิตามินดีให้อยู่ในรูปที่ออกฤทธิ์ได้ (Active Form) ทำให้ร่างกายดูดซึมแคลเซียมได้มากขึ้น

ในช่วงเวลาที่ผู้ป่วยอยู่ในภาวะวิกฤติ ไตถือเป็นอวัยวะหลักที่แพทย์จะพยายามรักษาเอาไว้ให้ได้ เพราะหากไตของเราเสื่อมลง ก็จะส่งผลให้อวัยวะอื่นๆ ทำงานผิดปกติไปตามๆ กัน เพราะฉะนั้น การที่เราจะมีสุขภาพดีได้ก็ต้องรักษาไตให้มีสุขภาพดีด้วย

โรคไต มีอะไรบ้าง?

โรคและอาการผิดปกติของไตนั้นมีมากกว่า 10 ชนิด แต่โรคที่พบได้บ่อยๆ ได้แก่

• โรคไตเรื้อรัง (Chronic Kidney Disease)
  โรคไตเรื้อรังเป็นโรคไตที่พบได้บ่อยที่สุด การเป็นโรคนี้บ่งบอกว่าผู้ป่วยอยู่ในภาวะที่ไตถูกทำลายและไม่สามารถกรองเลือดได้ตามปกติ โรคไตเรื้อรังมักเป็นโรคแทรกซ้อนที่เกิดจากโรคความดันโลหิตสูงและโรคเบาหวาน เนื่องจากเป็นโรคที่สร้างภาระให้กับไตอย่างมากจนไตเสื่อม
  
• โรคนิ่วในไต (Kidney Stones)
  เป็นอีกหนึ่งโรคที่พบได้บ่อยๆ เกิดจากปริมาณของเกลือและแร่ธาตุต่างๆ มีมากเกินกว่าที่ร่างกายจะขับออกมาทางปัสสาวะได้ จึงตกตะกอนเป็นก้อนนิ่ว และมักไปอุดตันตามที่ต่างๆ ในระบบทางเดินปัสสาวะ การมีนิ่วในไตอาจทำให้ไตบาดเจ็บและทำงานผิดปกติจนนำไปสู่ภาวะไตวายได้
  
• โรคเส้นเลือดฝอยที่ไตอักเสบ (Glomerulonephritis)
  เกิดจากกลุ่มเส้นเลือดฝอยที่ไตอักเสบและส่งผลให้ไตทำงานผิดปกติจนมีเซลล์เม็ดเลือดแดง โปรตีน และของเสียอื่นๆ ปนออกไปกับปัสสาวะ โรคเส้นเลือดฝอยที่ไตอักเสบอาจเกิดขึ้นเองจากการติดเชื้อแบคทีเรียบางชนิด หรือจากโรคหลอดเลือดอักเสบ แต่ในบางครั้งก็พบว่าเป็นอาการแทรกซ้อนจากโรคอื่นๆ เช่น โรคเบาหวาน และโรคความดันโลหิตสูง รวมถึงพบในผู้ป่วยโรคภูมิแพ้ตัวเอง (Autoimmune Diseases) เช่น โรคพุ่มพวง (SLE) ได้เช่นกัน
  
• โรคถุงน้ำในไตจากสาเหตุพันธุกรรม (Polycystic Kidney Disease)
  เป็นโรคทางพันธุกรรมที่ทำให้มีถุงน้ำจำนวนมากในไตทั้ง 2 ข้างและเพิ่มจำนวนขึ้นเรื่อยๆ ทำให้ไตค่อยๆ เสื่อมลง และนำไปสู่ภาวะไตวายและเสียชีวิต มักพบในผู้ใหญ่มากกว่าเด็ก แต่หากพบในเด็กหรือทารกอาจมีอาการรุนแรงมากจนทำให้ไตวายตั้งแต่เด็กได้
  
• โรคติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ (Urinary Tract Infections)
  เป็นโรคที่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียในระบบทางเดินปัสสาวะ โรคที่พบบ่อยๆ ได้แก่ โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบที่อาจทำให้เชื้อแพร่กระจายไปยังไตได้ และโรคกรวยไตอักเสบที่เกิดการอักเสบขึ้นบนส่วนต่อระหว่างไตกับท่อไต เป็นโรคที่รักษาให้หายได้ แต่หากปล่อยทิ้งไว้โดยไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้อง อาจทำให้ไตเสื่อมจนนำไปสู่ภาวะไตวายได้

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดโรคไต

• เป็นโรคเบาหวาน – ผู้ป่วยโรคเบาหวานมักจะมีความเสี่ยงโรคไตมากกว่าคนอื่นๆ และจัดเป็นสาเหตุหลักของภาวะไตวายเรื้อรังในประเทศไทย โดย 30% ของผู้ป่วยโรคเบาหวานจะพบว่ามีความผิดปกติของไตด้วย ซึ่งหากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้องอาจจะทำให้ไตเสื่อมลงอย่างถาวร
  
• เป็นโรคความดันโลหิตสูง – โรคความดันโลหิตสูงอาจทำให้เส้นเลือดที่ไตเสื่อม ทำให้โปรตีนจากเลือดรั่วเข้าไปในกระเพาะปัสสาวะ ซึ่งในที่สุดจะทำให้ไตเสื่อมลงและขับของเสียได้น้อยลง และของเสียที่ค้างอยู่ในเลือดก็จะยิ่งทำให้ความดันโลหิตเพิ่มสูงขึ้นและยิ่งทำลายไตมากขึ้น
  
• มีคนในครอบครัวป่วยด้วยโรคไต – โรคไตบางชนิดเป็นเพราะกรรมพันธุ์ หากมีคนในครอบครัวป่วยด้วยโรคใดโรคหนึ่งในกลุ่มโรคความผิดปกติของไต ก็จะทำให้มีโอกาสเสี่ยงเป็นโรคไตเช่นกัน
  
• อายุมากขึ้น – ยิ่งอายุมากขึ้น การทำงานของไตก็จะค่อยๆ ลดลง เนื่องจากไตค่อยๆ เสื่อมลงไปตามอายุการใช้งาน
  
• พฤติกรรมการบริโภค เช่น การทานอาหารรสเค็มจัด หวานจัด หรือเผ็ดจัด การดื่มน้ำน้อยเกินไป รวมถึงการรับประทานยาบางชนิดอย่างต่อเนื่อง

อาการของ โรคไต

เนื่องจากไตเป็นอวัยวะที่ไม่สามารถซ่อมแซมตัวเองให้กลับมาสมบูรณ์ได้ การเกิดความผิดปกติกับไตจึงเป็นเรื่องอันตราย โดยในช่วงแรกผู้ป่วยโรคไตแทบจะไม่มีสัญญาณของโรคร้ายนี้เลย แต่อาการจะปรากฏออกมาในระยะท้าย ๆ ที่ไตได้รับความเสียหายไปมากแล้ว จนในระดับสูงสุดอาจเกิดอาการไตวาย และเสียชีวิตได้ อาการของผู้ป่วยโรคไตที่ปรากฏมีดังนี้

• อ่อนเพลีย ไม่มีแรง 
• ปัสสาวะผิดปกติ เช่น มีกลิ่นผิดปกติ มีสีผิดปกติ เป็นต้น
• ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน
• มีอาการเบื่ออาหาร
• ตัวบวมเนื่องจากมีน้ำและเกลือในร่างกายปริมาณมาก
• ปวดหลัง ปวดบั้นเอว

อาการที่บ่งบอกว่าถึงเวลาต้องไปพบแพทย์

ในระยะแรกๆ ผู้ป่วยที่ไม่เคยมีประวัติเจ็บป่วยด้วยโรคความผิดปกติของไตมาก่อน อาจจะยังไม่ทราบว่าตนเองเป็นโรคไตหรือไม่ เพราะไม่มีอาการแสดงออกที่ชัดเจน แต่หากอยู่ในกลุ่มเสี่ยง เช่น มีคนในครอบครัวเป็นโรคไต หรือมีพฤติกรรมการรับประทานอาหารที่อาจทำให้เกิดโรคได้ ควรเข้ารับการตรวจสุขภาพอย่างสม่ำเสมอเพื่อจะได้พบความผิดปกติของไตเร็วขึ้น

แต่หากผู้ป่วยเป็นโรคเรื้อรังอื่นๆ อยู่ เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคไขมันในเลือดสูง หรือโรคเกาต์ แพทย์ประจำตัวผู้ป่วยมักจะให้ตรวจหาภาวะแทรกซ้อนทางไตร่วมด้วยอยู่แล้ว แต่หากมีอาการผิดปกติอื่นๆ ควรแจ้งให้แพทย์ทราบทันที

การวินิจฉัย โรคไต

แพทย์จะเป็นผู้วินิจฉัยว่าเราอยู่ในกลุ่มที่มีความเสี่ยงโรคไตสูงหรือไม่ด้วยการตรวจสอบว่าไตของเรายังทำงานได้ปกติอยู่หรือเปล่า ซึ่งการทดสอบที่มักใช้บ่อยๆ มีดังนี้

• Glomerular Filtration Rate (GFR)
  Glomerular Filtration Rate คือการทดสอบเพื่อหาอัตราการคัดกรองของไต หากอัตราการกรองของไตมีค่าสูง แสดงว่าไตสามารถทำงานได้ดี โดยค่าปกติจะอยู่ที่ 90 มิลลิลิตร/นาที/1.73 ตารางเมตรขึ้นไป โดยในผู้ที่อายุตั้งแต่ 18 – 30 ปีและมีสุขภาพแข็งแรงดีจะมีอัตราการกรองของไตอยู่ที่ประมาณ 120 –130 มิลลิลิตร/นาที/1.73 ตารางเมตรขึ้นไป
  
• การอัลตร้าซาวนด์ (Ultrasound) หรือการทำ CT Scan (Computed Tomography Scan)
  การอัลตร้าซาวนด์และการทำ CT Scan จะช่วยให้เห็นความผิดปกติของไตได้ ช่วยให้แพทย์สามารถประเมินขนาดของไต ดูความแน่นของเนื้อไต รวมถึงตรวจหาเนื้องอกหรือก้อนนิ่วในไตได้
  
• การตรวจชิ้นเนื้อไต (Kidney Biopsy)
  โดยแพทย์จะใช้เข็มชนิดพิเศษเจาะผ่านผิวหนังไปที่ไตเพื่อนำเนื้อเยื่อชิ้นเล็กๆ ไปตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์ ทำให้สามารถระบุความรุนแรงของโรค และความเสื่อมของไตได้
  
• การตรวจปัสสาวะ (Urine Test)
  การตรวจปัสสาวะจะช่วยให้ทราบปริมาณโปรตีนในปัสสาวะ บ่งบอกถึงการเจ็บป่วยด้วยโรคไต รวมถึงโรคเบาหวาน และความดันโลหิตสูง
  
• การตรวจ Creatinine ในเลือด (Blood Creatinine Test)
  ครีเอทินิน (Creatinine) เป็นของเสียที่เกิดจากกล้ามเนื้อและมักจะถูกไตขับออกผ่านทางปัสสาวะ การเพิ่มขึ้นของ Creatinine ในเลือดบ่งบอกถึงการทำงานของไตที่ลดลง โดยค่า Creatinine ตามปกติจะอยู่ที่ 0.7- 1.3 mg/dL ในผู้ชาย และ 0.6- 1.1 mg/dL ในผู้หญิง

การรักษาโรคไต

• รักษาตามอาการ เช่น การรับประทานยา และควบคุมความดันโลหิตให้เหมาะสม ลดพฤติกรรมเสี่ยง เช่น การสูบบุหรี่ และหลีกเลี่ยงยาบางประเภท
• รักษาด้วยวิธีการบำบัดทดแทนไต ใช้รักษาผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังเพื่อช่วยขจัดของเสียทดแทนไตที่เสียไป สามารถทำได้ 3 วิธี ดังนี้

                – การฟอดเลือด เพื่อทำให้เลือดสะอาดโดยใช้ระยะเวลา 4-5 ชั่วโมง 2-3 ครั้งต่อสัปดาห์

                – การฟอกไตผ่านทางช่องท้อง อาศัยช่องท้องในการฟอกเลือด โดยจะฟอกวันละ 4 รอบ

                – การปลูกถ่ายไต โดยการนำไตจากผู้บริจาคใส่เชิงกรานของผู้รับไต

การจัดการโภชนาการอาหารในแต่ละวันเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งเพื่อร่างกายที่แข็งแรง ปราศจากโรคภัยมาเบียดเบียน และสิ่งที่สำคัญไม่แพ้การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ คือการตรวจสุขภาพไตอย่างสม่ำเสมอเพื่อรู้เท่าทันโรคไตที่อาจเกิดขึ้นโดยที่เราไม่รู้ตัวนั่นเอง

การป้องกันโรคไต

1. ผู้ที่มีความเสี่ยง คือผู้ที่มีคนในครอบครัวมีประวัติเป็นโรคไต ผู้ที่มีอายุมากกว่า 60 ปี ผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง ผู้ที่ได้รับสารพิษหรือยาที่ทำลายไตควรเข้ารับการตรวจคัดกรองไตอย่างน้อยปีละครั้ง
   
2. หลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันสูง อาหารรสจัดเพื่อช่วยไม่ให้ไตทำงานหนัก โดยการเปลี่ยนวิธีจากการทอดเป็นต้มหรือนึ่งแทน และลดปริมาณเกลือ น้ำตาลในอาหารลง
   
3. งดสูบบุหรี่และงดดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์เพื่อให้ไตทำงานน้อยลง  
   
4. ออกกำลังกายสม่ำเสมอ คุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
   
5. ดื่มน้ำอย่างน้อยวันละ 6 – 8 แก้ว
   
6. หลีกเลี่ยงการทานยาบางกลุ่ม เช่น สเตียรอยด์ ยาแก้อักเสบ ยาชุด ติดต่อกันเป็นเวลานานๆ และควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนทานทุกครั้ง

อาหารที่ผู้ป่วยโรคไตควรรับประทาน

ดูแลสุขภาพไตให้แข็งแรงโดยเน้นการรับประทานอาหารเหล่านี้

• เนื้อสัตว์ ควรรับประทานจำพวกปลาทะเลน้ำลึกที่มีไขมันต่ำและโอเมก้า3 หรือเนื้อสัตว์ที่ไม่ติดมัน
• ไข่ขาววันละ 2-3 ฟอง
• เลือกใช้น้ำมันถั่วเหลือง น้ำมันคาโนล่า และน้ำมันมะกอกแทน
• รับประทานผลไม้ที่มีโพแทสเซียม ผักและผลไม้ที่มีสีอ่อน เช่น แอปเปิ้ล องุ่น ชมพู่ แตงกวา เป็นต้น
• ดื่มน้ำเปล่าหรือน้ำสมุนไพรไม่หวานจัด เช่น น้ำใบเตย น้ำอัญชัน เป็นต้น
• ใช้วิธีการย่าง ต้ม และอบแทนวิธีการทอด

อาหารที่ควรหลีกเลี่ยงสำหรับผู้ป่วยโรคไต

สำหรับผู้ป่วยโรคไต นอกจากการหลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารเค็มแล้ว ควรหลีกเลี่ยงอาหารดังนี้

• อาหารที่มีโซเดียมและอาหารที่มีรสเค็มเช่นผงชูรส ผงปรุงรส และซอสต่าง ๆ
• อาหารหมักดอง เช่น ปลาร้า ผักกาดดอง
• เนื้อสัตว์ปรุงรสหรืออาหารแปรรูป  เช่น ไส้กรอก หมูยอ เบคอน
• อาหารกระป๋อง เช่น อาหารกึ่งสำเร็จรูปผลไม้กระป๋องปลากระป๋องเป็นต้นเพราะอาหารพวกนี้จะใส่อาหารสารกันบูดและมีปริมาณโซเดียมสูงมาก
• อาหารที่มีโคเลสเตอรอลสูงจากไขมันอิ่มตัวของพืชและสัตว์ เช่น กะทิ ไข่แดง หมูสามชั้น
• อาหารที่มีส่วนผสมของเนยและครีม เช่น เค้ก คุกกี้ ขนมปัง รวมถึงของหวาน ขนมที่ใส่กะทิ
• เนื้อสัตว์ติดมัน