ไม่ว่าจะฤดูไหน ในเมืองไทยก็เสี่ยงอาการ ท้องเสียถ่ายเหลว หรืออาหารเป็นพิษได้ทั้งปี เพราะอากาศร้อนชื้นในบ้านเราทำให้อาหารเน่าเสียได้ง่าย อาหารบางประเภทมีเชื้อแบคทีเรียเจริญเติบโตได้ภายในไม่กี่นาทีที่ทำเสร็จแล้วตั้งทิ้งไว้โดยไม่อุ่นร้อน หรือนำเข้าตู้เย็น (>> อาหารเสี่ยง “ท้องเสีย-ท้องร่วง-อาหารเป็นพิษ” ช่วงหน้าร้อน) หากมีอาการท้องเสียแล้ว ควรกินยาอะไรบ้าง และควรปฏิบัติอย่างไรถึงจะถูกต้อง
ถ่ายแบบไหน ถึงเรียกว่า “ท้องเสียถ่ายเหลว”
อาการท้องเสีย คือการถ่ายเหลวเป็นน้ำ หรือมีกากใยอาหารเพียงเล็กน้อย โดยหากมีอาการถ่ายในลักษณะนี้มากกว่า 3 ครั้งขึ้นไป หรือถ่ายเป็นมูกเลือด 1 ครั้งขึ้นไปภายใน 24 ชั่วโมง สันนิษฐานได้ว่ากำลังมีอาการท้องเสียเกิดขึ้น
“ท้องเสียถ่ายเหลว” ควรใช้ยาอะไรบ้าง?
ผงเกลือแร่โออาร์เอส (ORS)
สรรพคุณ : ชดเชยการสูญเสียน้ำ และเกลือแร่จากการถ่ายเหลวบ่อยๆ
วิธีใช้
- เทผงเกลือแร่ลงในแก้ว เติมน้ำดื่มสะอาด หรือน้ำต้มสุกลงไปตามปริมาณที่ระบุเอาไว้ในฉลากผลิตภัณฑ์ (ซองยา) ดื่มจนหมด หรือค่อยๆ จิบถ้ามีอาการคลื่นไส้
ยาผงถ่าน (คาร์บอน)
สรรพคุณ : ลดอาการแน่นท้อง และทำให้อุจจาระเหลวน้อยลง (ไม่ใช่ยาหยุดถ่าย)
วิธีใช้
- ดูวิธีกินจากฉลากของยา เพราะยาผงถ่านมีหลายชนิด แต่โดยทั่วไปจะเป็นการกินที่ครั้งละ 2 เม็ด หรือ 3-4 เม็ด ทันทีที่มีอาการ
- กินทุกๆ 3-4 ชั่วโมง ตามความรุนแรงของอาการท้องเสีย
- หากยังถ่ายบ่อย หรือยังถ่ายเป็นน้ำอยู่ ให้กินยาให้ถี่ขึ้น
- ไม่ควรกินยาผงถ่านเกินวันละ 16 เม็ด
ข้อบ่งชี้ในการใช้ยา : ยาคาร์บอน ไม่ใช่ “ยาหยุดถ่าย” เป็นเพียงยาที่เข้าไปช่วยดูดซับสารเคมี สารพิษ รวมถึงเชื้อแบคทีเรียที่ทำให้เกิดอาการอาหารเป็นพิษออกมาผ่านอุจจาระ อาจช่วยลดอาการถ่ายท้องในรายที่ป่วยเป็นโรคอาหารเป็นพิษที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรียได้
หากเป็นอาการท้องเสียที่ไม่ได้มีการติดเชื้อ (ถ่ายเหลว แต่ไม่ได้ปวดบิด อาเจียน หรือมีไข้ร่วมด้วย) ร่างกายจะค่อยๆ หยุดถ่ายไปได้เอง อาจไม่จำเป็นต้องทานยาคาร์บอน เราควรดื่มน้ำเกลือแร่เพื่อชดเชยน้ำที่เสียไปจากการถ่าย เพื่อป้องกันอาการช็อกจากการขาดน้ำกะทันหันแทน (ทั้งนี้ หากถ่ายเกิน 10 ครั้งแล้วอ่อนเพลียมาก ควรพบแพทย์เพื่อหาสาเหตุที่แท้จริงของการถ่ายเหลวในครั้งนั้นๆ จะดีกว่า)
ยาโลเพอราไมด์
เช่น อีโมเดียม หรือโลเพอราไมด์ จีพีโอ
สรรพคุณ : ใช้ในกรณีที่จิบน้ำเกลือแร่ และกินยาผงถ่านแล้วยังไม่ดีขึ้น
วิธีใช้
- ห้ามกินหากถ่ายเป็นมูกเลือด
- กิน 2 เม็ดในครั้งแรก และกินซ้ำครั้งละ 1 เม็ดทุกครั้งที่ถ่ายเหลว
- ห้ามกินเกิน 8 เม็ดต่อวัน
หากทำทั้ง 3 วิธีนี้แล้วอาการยังไม่ดีขึ้นภายใน 24 ชั่วโมง ควรรีบพบแพทย์เพื่อตรวจร่างกายอย่างละเอียดอีกครั้ง
ข้อควรระวัง : ไม่ควรซื้อยาปฏิชีวนะรับประทานเอง ควรขอคำปรึกษาจากเภสัชกร หรือแพทย์ก่อนรับประทานทุกครั้ง โดยเฉพาะยาหยุดถ่าย และยาฆ่าเชื้อ เพราะเสี่ยงอันตรายต่อร่างกายได้ เช่น ยาหยุดถ่ายอาจทำให้ร่างกายขับเชื้อโรคออกมาได้ไม่หมด (หากเป็นอาการท้องเสียจากอาการติดเชื้อ ร่างกายจะพยายามกำจัดเชื้อโรคด้วยการขัยถ่าย) หรือยาฆ่าเชื้อ หากกินเมื่อไม่ได้มีเชื้อโรคอะไร หรือรับประทานไม่ถูกวิธี อาจทำให้เกิดอาการดื้อยาได้ เป็นต้น
ท้องเสีย ไม่จำเป็นต้องทานยาฆ่าเชื้อ เสี่ยงเอ็นอักเสบ-เอ็นขาดทั้งตัว
เรื่องของการทานยาฆ่าเชื้อมากเกินความจำเป็นจนทำให้เชื้อดื้อยา ยังคงเป็นปัญหาของคนไทยที่ควรได้รับการแก้ไขอย่างเร่งด่วน ตัวอย่างชัดๆ อยู่ที่ยา อะม็อกซี่ แคปซูลสีเขียว-ฟ้าที่คนไทยมักซื้อทานเองเมื่อมีอาการเจ็บคอ หวังฆ่าเชื้อแบคทีเรียที่อยู่ในลำคอให้หายไปไวๆ ทั้งที่จริงๆ แล้วเราอาจไม่ได้มีเชื้ออะไรให้ต้องฆ่าเลย อาการเจ็บคอสามารถหายได้เองพร้อมอาการไข้หวัดที่บรรเทาขึ้น
นอกจาก อะม็อกซี่ ยังมียาฆ่าเชื้อสุดฮิตอีกหนึ่งชนิด ที่คนไทยซื้อทานเองกันได้โดยง่าย นั่นคือ นอร์ฟลอกซาซิน โดยจะหาซื้อมาทานเมื่อมีอาการท้องเสีย คิดไปเองว่าท้องเสียจากการติดเชื้อ จึงหายาฆ่าเชื้อมาทาน
ท้องเสีย ต้องทานยาฆ่าเชื้อนอร์ฟลอกซาซิน?
แท้ที่จริงแล้ว 80-90% ของผู้ป่วยที่มีอาการท้องเสีย ไม่มีความจำเป็นที่จะต้องทานยาฆ่าเชื้อนอร์ฟลอกซาซิน แต่อย่างใด เพราะโดยส่วนใหญ่จะไม่ได้มีอาการท้องเสียจากเชื้อแบคทีเรีย หากแต่สามารถมีอาการที่ดีขึ้นได้จากการดื่มน้ำเกลือแร่ และพักผ่อนให้มากๆ เพียง 1-2 วันอาการก็จะดีขึ้น
เมื่อไรที่อาการท้องเสียต้องเริ่มทานยาฆ่าเชื้อ?
มีเพียงผู้ป่วยบางส่วนที่มีอาการน่าสงสัยว่าจะท้องเสีย ท้องร่วงจากการติดเชื้อแบคทีเรียเท่านั้น ที่อาจจะต้องทานยาฆ่าเชื้อนอร์ฟลอกซาซิน หรือยาฆ่าเชื้อตัวอื่นๆ โดยอาการที่น่าสงสัยได้แก่ ท้องเสีย ท้องร่วงรุนแรงมาก จนเริ่มมีอาการขาดน้ำ ช็อก จนอาจเสี่ยงติดเชื้อในกระแสเลือด หรือถ่ายแล้วมีมูกเลือดปนออกมาด้วย
อย่างไรก็ตาม ยาฆ่าเชื้อทุกชนิด ก็ควรได้รับการวินิจฉัย และสั่งจ่ายยาจากแพทย์ที่ทำการตรวจเราอย่างละเอียดแล้วเท่านั้น ไม่ควรซื้อยาฆ่าเชื้อทานเองเด็ดขาด
ผลข้างเคียงอันน่ากลัว จากยานอร์ฟลอกซาซิน
สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาของประเทศสหรัฐอเมริกา แจ้งเตือนว่า ไม่ควรใช้ยากลุ่มนอร์ฟลอกซาซิน หรือยากลุ่มฆ่าเชื้อโรคมากเกินความจำเป็น ควรหลีกเลี่ยงไปใช้ยาฆ่าเชื้อกลุ่มอื่น และใช้ยากลุ่มนี้เพื่อเป็นการรักษาด่านสุดท้ายเท่าที่จำเป็นจริงๆ เท่านั้น เพราะผู้ป่วยบางรายมีอาการเอ็นอักเสบ และบางรายอาจถึงขั้นเอ็นขาดได้ ผลข้างเคียงดังกล่าวยังไม่สามารถรักษาให้หายเป็นปกติได้ และผู้ป่วยบางรายอาจถึงขั้นพิการอีกด้วย
ดังนั้น เมื่อมีอาการท้องเสีย ท้องร่วง หากมีอาการไม่หนักมาก สามารถซื้อน้ำเกลือแร่ ORS แก้ท้องร่วงมาทานเองได้ และเลือกทานอาหารอ่อนๆ งดอาหารรสจัด พักผ่อนมากๆ อาการจะดีขึ้น แต่หากมีอาการท้องเสียหนักมาก จนมีอาการเพลียจัด ร่างกายส่งสัญญาณขาดน้ำ หรือถ่ายต่อเนื่องยาวนานหลายชั่วโมง ควรรีบพบแพทย์ให้เร็วที่สุด อย่างไรก็ไม่ควรซื้อยาทานเอง เพราะอาจเกิดผลข้างเคียงร้ายแรงได้ค่ะ
